Home graphic novel Terug aan het land: ontluisterend verhaal over inheems volk

Terug aan het land: ontluisterend verhaal over inheems volk

Joe Sacco neemt ons in Terug aan het land mee naar het land van de originele bewoners van Canada en laat ons ontluisterd achter. Ontluisterd vanwege alle verschrikkingen die deze mensen structureel zijn aangedaan door de “westerse” regering en door de oliemaatschappijen… Een indrukwekkende, hartverscheurende geschiedenis die niet vergeten mag worden.

Door Martijn Douma

Joe Sacco (Malta, 1960) is een van de meest gerenommeerde stripjournalisten van de Verenigde Staten. Opgeleid als journalist besloot hij zijn werk ook te gaan tekenen. Vanwege zijn journalistieke aanpak zijn de onderwerpen doorgaans niet om te lachen. Zo ontmoette hij begin jaren 1990 honderden Palestijnen en Israëliërs in een poging om de eerste intifada beter te kunnen begrijpen. Daarvan heeft hij de graphic novel (misschien past ‘graphic journalism’ beter) Onder Palestijnen gemaakt. Zijn ervaringen tijdens de Balkanoorlog in de belegerde stad Goražde verstripte hij in Moslimenclave Gorazde – De oorlog in Oost-Bosnië. Dit album werd in 2001 bekroond met de Eisner Award  voor beste originele graphic novel.

De Dene
De Canadese provincie Northwest Territories ligt relatief gezien aardig in de buurt van de Noordpool en is ongeveer zo groot als Frankrijk en Spanje samen. Er leven slechts 45.000 inwoners, die behoren tot de verschillende stammen die de oorspronkelijke bevolking van Canada vormen. Gezamenlijk worden ze Dene genoemd, “het volk”. Al werden ze vroeger ook wel “indianen” genoemd.

Way of life
Joe Sacco reist ernaartoe met zijn (blanke) gids Shauna en leert de bevolking, hun manier van leven en hun geschiedenis kennen. Dat doet hij door te praten met de mensen die hij er ontmoet. Zoals Paul Andrew, het stamhoofd (chief) van de Shúhtaot’ine-stam, die daarnaast de verschillende volkeren heeft geprobeerd te verenigen. René Fumoleau, een gewezen Franse katholieke priester die tussen de Dene zijn bestemming vond. Margaret Jumbo, die na traumatische ervaringen op de kostschool aan lager wal raakte, opkrabbelde en nu bezig is met het opnieuw opzetten van de kerk. Maar ook chief Harry Deneron, die als een van de weinigen bereid is contracten met de overheid te sluiten over de winning van grondstoffen op hun land.

Kolonisatie
Er komen heel wat gesprekken voorbij waarin de traditionele manier van leven van de Dene en hun historie uitgebreid aan bod komen, in zowel woord als beeld. Het boek opent met een aantal geweldige tekeningen van de traditionele levensstijl van het volk. Maar het beeld dat vervolgens geschetst wordt is niet mals. De overheid heeft de Dene als het ware willen koloniseren en wilde bovendien de aanwezige grondstoffen (Olie! Gas!) laten exploiteren. Dat dat door middel van fracking gebeurt en de schadelijke gevolgen daarvan voor het land en haar bevolking zijn lijkt niet van belang te zijn. De oliemaatschappijen zijn weliswaar verplicht de rotzooi op te ruimen, maar weten dat jaren-, soms wel decennialang, uit te stellen.

Fracking: het winnen van moeilijk toegankelijke olie en aardgas door een giftig mengsel van water, zand en chemicaliën onder hoge druk in schaliegesteente te injecteren

Land is geen bezit
Maar dat is lang niet alles. Het begon al in de negentiende eeuw met het op formele wijze afhandig proberen te maken van het land van de Dene. De stammen wisten niet wat ze ondertekenden, het zat niet in hun cultuur om land te bezitten. Vervolgens werd er regelgeving ingevoerd die de Dene-kinderen gedurende een periode van 70 jaar verplicht in (veelal katholieke) kostscholen/internaten onderbracht.

Geen naam meer
Daar werden ze niet bij hun naam genoemd, maar kregen een nummer toegewezen. Ze mochten er hun eigen taal niet spreken en moesten de “westerse” manier van denken aanleren. Ver bij hun familie vandaan, kinderen gescheiden van hun broertjes en zusjes, op een plek waar weinig liefde was en kinderen mishandeld werden. Ronduit hartverscheurend…

Drank en misbruik
Met als gevolg dat ze zich, eenmaal terug bij hun familie, niet meer thuis voelden. Dit heeft weer geleid tot het feit dat drank en seksueel misbruik aan de orde van de dag zijn, ook nu nog. De oeroude tradities, talen en de band met de natuur hebben plaatsgemaakt voor het westerse gedachtegoed, technologie en alcohol.

Hoogstaand, die vooruitgang
Wij westerlingen willen ons nog wel eens beroepen op het feit dat we er zulke hoge standaarden op na houden en zulke hoogstaande normen en waarden, maar dit is een zwart gat in de Canadese en daarmee westerse geschiedenis. En nog recent ook! De oliemaatschappijen strijken het geld op en laten de Dene in armoe, in ellende en met milieuproblematiek achter, met dank aan de overheid. Wat een feest, die “vooruitgang”…

De overheid grijpt in
Nu is het niet zo dat de Canadese overheid niet heeft ingegrepen. Na 70 jaar kwam er een eind aan de verplichte kostscholen en konden kinderen weer lokaal naar school. Mensen zonder werk kregen een uitkering of konden voor de overheid gaan werken. Maar het structureel proberen aan te passen van deze inheemse volken heeft diepe sporen achtergelaten op de Dene. Te meer omdat dit generaties lang heeft geduurd, waardoor de kinderen van nu geen goede rolmodellen hebben gehad aan hun ouders en ze dus niet beter weten. Het Dene-zelfbeeld is zo goed als vernietigd.

Terug naar de tradities
Lezen we nu een geschiedenisboek van een teloorgegaan volk? Ergens wel. Maar mensen proberen altijd op te krabbelen, zo ook de Dene, en meer specifiek de twintigers en dertigers van nu. In het laatste hoofdstuk komt er een aantal aan bod: mannen en vrouwen die de oude tradities aan het aanleren zijn, die de taal onder de knie proberen te krijgen. Ze zijn bereid ver te gaan om de Dene weer een eigen identiteit te geven, zelfvertrouwen, en misschien wel boven alles: terug naar het land. Laten we hopen dat ze hierin zullen slagen!

Knap gekras
Sacco tekent alles nauwgezet op een heldere manier en zet op minimalistische wijze realistische mensen neer. Zijn platen zijn vaak vol, soms zelfs overvol – als het niet qua illustraties is dan wel qua tekst. Hij houdt van details en arceert en krast er bovendien op los. Dat komt goed uit de verf omdat het hele boek in zwart-wit is.

Grote handen
Opvallend is de manier waarop hij handen tekent: die zijn lastig om goed te tekenen. Hij kan het erg goed, maar of het bewust is of niet: hij tekent ze altijd relatief (te) groot. De pagina’s zijn allemaal op een manier ingedeeld die past bij de tekeningen: de ene keer met kader, de andere keer niet. Het klassieke “wafelijzer” zit er niet tussen, maar de opbouw is altijd goed en logisch gedaan, zowel tekst als tekeningen. Visueel steekt het erg sterk in elkaar: een lust voor het oog.

Als je je wil verwonderen of kwaad wil maken over hoe een westers land inheemse volkeren op structurele, systematische wijze bijna van de aardbodem heeft laten verdwijnen, ten gunste van The Almighty (Canadian) dollar en het Westerse gedachtegoed, dan is dit absoluut een aanrader. Maar ga er wel goed voor zitten, want dit is een longread: een die je ontluisterd achterlaat.

Tekst en tekeningen: Joe Sacco
Vertaling: Maaike van Helden
Grafische vormgeving: Studio Peter de Raaf
Drukwerk voorbereiding: Printinge Heerenveen
Uitgeverij: Concerto Books
Hardcover / 272 pagina’s / € 29,99 / ISBN 9789493109186