Er zijn talloze boeken, documentaires, films, theatervoorstellingen en musicals over fragmentarische elementen uit de allesvernietigende Tweede Wereldoorlog gemaakt. Hoe is het dan mogelijk om de complete oorlog in 282 pagina’s uit te werken als stripboek?
Door Bastiaan van Esch
Na het doorspitten van deze dikke pil is mijn kennis over de oorlog bevestigd én flink aangevuld. Op hoofdlijnen wordt men op school al volgepropt met de nodige lesstof. Door het lezen van boeken en stripverhalen over WOII, denk ik aardig op de hoogte zijn van wat zich globaal afspeelde tussen 1930 en 1949. Maar dit waren allemaal losse, persoonlijke verhalen.
Web
In De Tweede Wereldoorlog in strip bekijk je de oorlog als het ware van bovenaf. Je zoomt vervolgens per hoofdstuk in op een brandhaard ergens op deze wereld. De eerste hoofdstukken zijn voornamelijk vanuit het perspectief van Hitler geschreven, daarna volgen de andere wereldleiders. Ik kreeg het gevoel dat ik mij in een spinnenweb bevond. Je gaat van draad naar draad en alles staat met elkaar in verbinding.
Werkkamers
Om een oorlog van deze omvang te kunnen verbeelden moeten er door de makers wel harde keuzes gemaakt worden. Vrijwel alle gebeurtenissen worden verteld vanuit luxueuze kantoorruimtes in Berlijn, Londen, Washington, Moskou, Rome en Tokio. De vertellingen worden afgewisseld met korte fragmenten vanaf het slagveld. Je ziet een gevechtsvliegtuig, een tank of een eenheid in oorlog. Maar geweld is nagenoeg niet zichtbaar. Je krijgt een kijkje in de keuken van de machthebbers van toen. De politieke keuzes, het ogenschijnlijke gemak van het inzetten van honderdduizenden manschappen en de desastreuze uitwerking die dit alles tot gevolg heeft gehad.
Hoofdrolspelers
Hitler, Stalin, Churchill, Roosevelt, Mussolini en andere regeringsleiders zoals De Gaulle nemen hierin telkens het woord, ondersteund door hun adviseurs waarmee zij in dialoog of discussie verkeren. De hoofdstukken zijn uiterst boeiend uitgewerkt. Korte en krachtige dialogen volgen elkaar op en de reactie van de tegenpartij wordt, hetzij summier, sterk weergegeven.
Wannsee Conferentie
Ik moet zeggen dat sommige hoofdstukken wel erg summier zijn uitgewerkt. De Wannsee Conferentie vind ik het minst overtuigende hoofdstuk. Er werd heel concreet gesproken over een definitieve oplossing van het ‘Jodenvraagstuk’ (Endlösung der Judenfrage). Het feit dat één aanwezige zijn notulen níet vernietigd had, heeft ervoor gezorgd dat wij weten hoe de plannen voor Holocaust tot stand gekomen zijn. Dat element ontbreekt in dit boek, maar het is alleszeggend dat de Wannsee Conferentie opgenomen is als onderdeel van dit twintig hoofdstukken tellende stripboek.
Verdeling
Vrijwel de meeste aandacht gaat uit naar de beginjaren van de oorlog. De overheersing van Hitlers Derde Rijk van Europa tot aan Moskou, de verdeeldheid tussen de Europese landen en de afwezigheid van de Verenigde Staten tot 1943. De VS hadden wel wat anders aan hun hoofd na de aanval van Japan op Pearl Harbor. Het land stond niet stil, maar kon ook nog niet veel uitrichten. Eerst moest het materieel op orde worden gebracht. Daarna werden de plannen gesmeed voor de invasie in Normandië.
Unieke samenwerking
Vanzelfsprekend komt het einde van de oorlog in zicht. De samenwerking tussen de USSR van Stalin enerzijds en de VS van Roosevelt en de gevallen wereldmacht van het VK van Churchill anderzijds, leidde uiteindelijk tot de overgave van Duitsland. Toen was al duidelijk dat het een tijdelijke samenwerking betrof tussen de machten van het Westen en het Oosten, maar hieruit ontstonden in 1945 wel de Verenigde Naties.
Het einde of een nieuw begin?
De Verenigde Staten hadden nog een appeltje te schillen met de Japanners en bombardeerden Hiroshima en Nagasaki met de door Oppenheimer uitgevonden atoombommen. Hierdoor lieten de VS zien welk wapenarsenaal zij in handen hadden. Rusland volgde in 1949, na spionage, niet veel later met hun eigen nucleaire uitrusting. De Koude Oorlog was geboren.
Neurenberg
De rechtszaken in Neurenberg waren essentieel om de verantwoordelijken voor het gerecht te slepen. Görings lot werd bezegeld met de doodstraf, maar hij pleegde zelfmoord in zijn cel. Enkele hooggeplaatste Duitsers werden vrijgesproken, anderen kregen de strop of jarenlange celstraffen toegewezen. Wir haben es nicht gewußt is een uitspraak die niet voortkomt uit deze processen, maar is er wel degelijk op van toepassing.
Tekenwerk van hoog niveau
Ik kan zwart-wit tekeningen in de meeste gevallen erg waarderen. De inkleuring kan vaak een hoop verbloemen. Bij kleurloze tekeningen kom je hier niet mee weg. Ik heb Vicente Cifuentes (1979) niet kunnen betrappen op een zwakke tekening. De tekeningen zijn wellicht wat zwaar aangezet, maar hij kan met zijn vlotte lijnvoering dialogen goed ondersteunen. De uitwerking van de gebouwen en het materieel zien er ook strak uit en maakt alles tot een goed geheel.
Scenario door Arnoud de La Croix
Achterin het boek staat een bibliografie van bronnen die gebruikt zijn voor de totstandkoming van dit stripboek. Ik ben onder de indruk hoe De La Croix (1959) algemene informatie afwisselt met korte en bondige dialogen. Hiermee zegt hij niks te veel. Wat niet per sé iets toevoegt, wordt achterwege gelaten. Dit laat hij aan de verbeelding van de lezer over. Na elk hoofdstuk krijg je nog een kort tekstueel overzicht van wat er na dat specifieke hoofdstuk gebeurde. Ieder deel is op deze manier los te lezen. Het is ook aan te raden om het boek regelmatig weg te leggen. Je kunt hetgeen je gelezen hebt op je laten inwerken, alvorens je verder leest.
Eindoordeel
Wat ik ook sterk vind aan dit stripboek is dat er meerdere keren een verbinding wordt gezocht met de huidige tijd. Er wordt bijvoorbeeld verwezen naar de oorlog in Oekraïne (2022) naar aanleiding van de val van de Sovjet-Unie in 1991. Maar ook naar Taiwan wordt verwezen. Na de Tweede Wereldoorlog grijpt Mao, na de burgeroorlog, in 1949 de macht in China. Generaal Tsjang Kai-Sjek vestigt zich met zijn gevolg op Taiwan. China probeert het zich in onze huidige tijd weer toe te eigenen. Al met al zijn er talloze voorbeelden waarbij de Tweede Wereldoorlog tot op de dag van vandaag invloed heeft op de wereldpolitiek. En dat is uitstekend gevangen door de makers van dit stripboek.
De Tweede Wereldoorlog in strip
Scenario: Arnaud de La Croix
Tekeningen: Vicente Cifuentes
Uitgeverij: Le Lombard
295 pagina’s / hardcover / € 35,00
