Lloyd Holmes verzet zich actief tegen het bewind van staatshoofd Big Brother en zijn partij. Onverwacht krijgt hij de kans om te infiltreren in het werk van de overheid.
Door Martijn Douma
1985. Londen, Oceanië. Het is nacht wanneer een patrouille stuit op een gemaskerde man, die een hoofd op een muur aan het spuiten is. De graffitiartiest gaat ervandoor maar laat een boek getiteld ‘Het boek van Winston’ achter. Tot ontzetting van het regime bevat het boek een verslag van de gevangenschap van Winston Smith, die is veroordeeld tot eenzame opsluiting en vervolgens gehersenspoeld werd. Smith had het namelijk gewaagd zijn gedachten in een dagboek te noteren. Er wordt resoluut opgetreden: iedereen die er ook maar iets mee te maken zou kunnen hebben, wordt opgespoord en met de dood bestraft.
In zijn hoofd
Tegelijkertijd komt Lloyd Holmes op het idee om een dagboek bij te gaan houden. Niet op papier, want dat is veel te riskant, maar in zijn hoofd. Als nachtwaker van een museum beweegt hij zich zo onzichtbaar mogelijk door een leven waarin teleschermen, controles en Big Brother alles in de gaten houden. Hij doet dat met een goede reden: hij is verbindingspersoon van het ‘nieuwe verzet’. Onder leiding van Willow probeert zijn groepering een steentje bij te dragen aan het omverwerpen van Big Brother en zijn partij Ingsoc.
Moedeloos
Makkelijk heeft de beweging het niet: ze bevinden zich in een wijk die in puin ligt, vol met ruïnes en restanten van gebouwen. Spullen hebben ze nauwelijks. Lloyd probeert ze ook daarmee uit de brand te helpen. Hun acties lijken echter vrijwel geen resultaat op te leveren, tot wanhoop en moedeloosheid van de nachtwaker.
Onverwachte ontmoeting
Een onverwachte ontmoeting met zijn tweelingbroer zet Lloyds leven op zijn kop. Gordon heeft de tegenovergestelde weg van Lloyd bewandeld: van jongs af aan blonk hij uit op school en hield hij zich als geen ander aan de regels van het regime. Toen er eenmaal een beroep voor hem gekozen werd, wist hij zich snel op te werken. Tegenwoordig begeeft hij zich in de meer elitaire kringen van de overheid en woont in een fraai appartement in een chique wijk, waar zijn telescherm zelfs niet altijd aan hoeft te staan.
Kameraad
Maar deze ontmoeting levert Lloyd een kans op die hij wel móet benutten: hij kan de plek van Gordon innemen. De volgende dag begint hij als Kameraad Holmes aan de 16-urige werkdag van zijn broer. Langzaam begint hij meer te begrijpen van wat de regering nu werkelijk aan het doen is. En dat voorspelt niet veel goeds.
Publiek domein
Voor zover het nog niet duidelijk was: deze graphic novel is een vervolg op de dystopische roman ‘1984’ van George Orwell, die in 1949 gepubliceerd werd. Sinds 1 januari 2021 valt het werk van Orwell onder het publieke domein omdat het toen 70 jaar geleden was dat Orwell overleed. Xavier Coste, al lang fervent liefhebber van het boek, zag zijn kans schoon en in 2022 verscheen zijn verstripping van ‘1984’ in vertaling bij ConcertoBooks. De graphic novel kon rekenen op de nodige lof vanwege zijn interpretatie van Orwell’s werk en zijn expressionistische stijl van tekenen. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan: de auteur zat inmiddels dusdanig diep in de wereld van ‘1984’ dat hij er zelf een verhaal in heeft gesitueerd.
Onderdrukking
En dat is behoorlijk goed geslaagd: de sfeer van ‘Dagboek van 1985’ ligt geheel in lijn met die van zijn verstripping. Datzelfde geldt ook voor het verhaal, waarin ook nu de onderdrukking van de bevolking centraal staat, door middel van het verspreiden van propaganda en desinformatie, het continu monitoren van de bevolking en het gewelddadige optreden van de politie. En het verzet van een man, die het allemaal alleen lijkt te moeten doen.
Huiveringwekkend
Een huiveringwekkend en angstaanjagende situatie, en al helemaal als je nagaat wat er op dit moment allemaal speelt. Onbewust ga je toch parallellen zien met bijvoorbeeld Poetins Rusland. Veel hoop kun je trouwens niet halen uit dit verhaal, want het is allemaal bar en boos.
Afstandelijk
De tekeningen van Coste zijn weinig gedetailleerd. Aan gezichten is vaak niet af te lezen wat er in de persoon omgaat, en dat heeft een afstandelijk en vervreemdend effect. De gebouwen zien er allemaal gigantisch, symmetrisch en strak uit, wat de indruk versterkt dat een mens klein en nietig is. Dit draagt bij aan de stemming en het gevoel die de auteur over wil brengen.
Bekeken
De toon die in de tekeningen gezet wordt, wordt ondersteund doordat de auteur een kleurenpalet met overwegend donkere kleuren gebruikt en hij met schaduwen speelt. Je gaat jezelf haast ook bekeken voelen wanneer je dit boek leest. Het scenario is verder filmisch opgebouwd: Coste wisselt snelle en actierijke scènes met trage af, waarin ruimte is om een en ander te laten bezinken.
Kritiek
Als je ‘1984’ van Xavier Coste hebt gelezen, weet je wat je met ‘Dagboek van 1985’ kunt verwachten: een huiveringwekkend verhaal waar je haast paranoïde van wordt, in een filmische stijl met expressionistische tekeningen. Het enige punt van kritiek dat ik heb is dat Coste zichzelf niet de gelegenheid heeft gegund om een eigen, originele draai aan het verhaal te geven. Al was het hem, wanneer hij dat wel had gedaan, ongetwijfeld ook op kritiek komen te staan.
Soundtrack
De componist Ilia Osokin heeft een soundtrack bij ‘Dagboek van 1985’ gemaakt, zoals hij eerder deed bij ‘1984’. Sferische filmmuziek, die een mooie laag toevoegd aan het lezen! Zie: https://open.spotify.com/album/6tSrbRyf2WhzVHZwQY86KE.
Van Xavier Coste (Normandië, 1989) zijn in het Nederlands bij Casterman verschenen ‘Egon Schiele: leven en sterven’ (2012) en ‘Op drift” (2015), en bij Concertobooks ‘1984’ (2022) en ‘De man met de leeuwenkop‘ (2023).
