Er is al veel gezegd en geschreven over ‘Soldaat-hovenier’ van Joris Vermassen. Wij laten dit indrukwekkende werk ook niet onbesproken. Sommige boeken vragen om extra aandacht, en dit is daar zonder twijfel één van.
Door Thijs Franssen
‘Soldaat-hovenier’ vertelt het verhaal van Alois, een eenvoudige tuinman die op zijn 32ste al stilletjes aan het hopen was dat hij aan zijn dienstplicht zou kunnen ontkomen. Helaas krijgt hij in 1914 een oproep om zich te melden bij het Belgische leger. De brave en plichtsgetrouwe hovenier laat zijn grote liefde Clothilde achter, om te gaan vechten voor zijn land. Hij neemt afscheid van haar met de belofte bij terugkomst met haar te trouwen.
Richting het front
Aanvankelijk lijkt de oorlog nog ver weg. Alois wacht met zijn collega-soldaten in forten en verricht er wat provisorisch verstevigingswerk. Er is een stille hoop dat deze oorlog met een sisser zal aflopen.
Vriendschap
In één van de forten ontmoet hij een oude bekende: Raymond. Ze hebben een erg tegengesteld karakter. Alois is een gelovige natuurfanaat die zich aan zijn geloof en zijn verloofde vasthoudt, terwijl Raymond een vrolijke levensgenieter is die overal lak aan heeft. Ondanks deze grote verschillen ontstaat een hechte vriendschap.
Tegenpolen
Hun gesprekken zijn geweldig. Ze geven het verhaal lucht, humor en diepte tegelijk. Raymond prikt in de overtuigingen van zijn vriend. Hij stelt kritische vragen over God en moraal. Alois luistert, twijfelt soms, maar blijft trouw aan zijn waarden. Hun dynamiek doet me denken aan Robbedoes en Kwabbernoot in Hoop in bange dagen van Emile Bravo.
Ontredderd
Alois en Raymond gaan waar het leger ze heenzendt. Ondanks de gruwel die ze tegenkomen blijft Alois geloven in zijn idealen. De liefde voor zijn verloofde en tuin geven hem houvast te midden van chaos en wanhoop. De situatie wordt steeds uitzichtlozer en de mannen reizen van hot naar her tot het noodlot toeslaat.
Frits van den Heuvel
Joris Vermassen (1964) is niet alleen striptekenaar, maar ook beeldend kunstenaar en docent. Onder zijn pseudoniem Fritz van den Heuvel stond hij in de jaren ’90 bekend om zijn absurde humor in onder andere het weekblad Humo. Later maakte hij met ‘Het zotte geweld’ indruk met een gelaagde grafische roman over kunst, verlies en het menselijk tekort. Dit boek is recent heruitgegeven door Lauwert.
Feit en fictie
Met ‘Soldaat-hovenier’ gebruikt Vermassen zijn eigen familiegeschiedenis. Het leven en de dagboeken van zijn grootvader vormden de grootste inspiratiebron. Ontbrekende stukken zijn ingevuld met eigen verbeelding, maar aan alles merk je dat Vermassen grondig onderzoek heeft gedaan. Hij vertelt het op een manier die echt en oprecht aanvoelt.
Liefde en trouw
Tussen het geweld door blijven de brieven van Alois aan Clothilde als een rode draad door het verhaal lopen. Met een lettertype alsof het handgeschreven is weten ze te ontroeren. Ze geven inzicht in het gemis en de liefde voor elkaar en vormen een intieme tegenhanger van de oorlog om hem heen.
De wending
Op den duur komt Alois terecht in de Belgische Militaire Vakschool ter Heropleiding van Zwaargekwetsten van de Oorlog. Op een braakliggend terrein mag hij een tuin aanleggen, met de bedoeling de verminkten de beginselen van de land- en tuinbouw bij te brengen.
Marie & Monet
Tijdens een wandeling buiten het terrein ontmoet hij Marie. Ze blijkt het dienstmeisje van de schilder Claude Monet te zijn. Hij voelt zich sterk tot haar aangetrokken, en deze gevoelens lijken wederzijds. Er ontstaat een grote innerlijke worsteling. Zeker als zij hem uitnodigt mee te komen naar Monet en hij hem vraagt voor hem te komen werken.
Hemel en hel
De passages rond Monet vormen een mooi contrast met de ellende aan het front. Waar de oorlog een hel is van lawaai en verlies, is Monets tuin in Giverny een hemelse plek vol kleur en rust. Alois mag er werken, herstellen en zichzelf zijn.
Kunst en poëzie
Vermassen start elke hoofdstuk met poëzie van Rainer Maria Rilke. Ze geven je iets mee om over na te denken. Dit werkt erg goed, omdat het zowel van toepassing kan zijn op de alles verwoestende oorlog, als de worsteling die Alois met zichzelf voert.
Tekening
Grafisch springt ‘Soldaat-hovenier’ er in eerste instantie niet direct uit. De tekeningen zijn sober en ingetogen, en vlot opgezet. De actie is tot het minimum beperkt. We zien vooral kleine scènes waarin regen, modder en emotie van personages domineren. Met slechts drie zorgvuldig gekozen kleuren, die subtiel in elkaar overlopen, weet Vermassen eenheid en eenvoud mee te geven aan zijn tekenwerk, dat echt in dienst staat van het verhaal.
Afremming
Het boek leest vlot. Geen complexe tekeningen met veel details en geen uitgebreide conversaties. Er wordt gezegd, wat er gezegd moet worden. Pas bij de brieven komt de rust. Je leest van brief naar brief en eerlijk is eerlijk, de brieven beginnen op een gegeven moment wel wat vervelend te worden. De gekozen typografie is erg moeilijk te lezen. Het kost daardoor soms veel moeite om het te ontcijferen, terwijl je graag door wil.
Conclusie
‘Soldaat-hovenier’ is geen klassiek oorlogsverhaal. Verwacht ook geen grafische virtuositeit. Het is een intiem liefdesverhaal van een doodgewone hovenier die noodgedwongen soldaat moest worden. Hij leert ons dat je vriendschap, moreel besef, trouw zijn aan je geliefde en de schoonheid van de natuur moet koesteren. Iets wat in oorlogstijd allesbehalve vanzelfsprekend is.
Soldaat-hovenier: Een liefde tussen hemel en hel
Scenario & tekening: Joris Vermassen
Uitgeverij: Borgerhoff & Lamberigts
504 pagina’s / softcover / € 35,00
