In dit eerste deel van Bij het vallen de nacht blikt de 89-jarige Lisou terug op haar oorlogsverleden. Haar gezin moest al het vertrouwde achterlaten, op de vlucht voor de nazi’s. Een verhaal over hoe een grimmige dreiging de onschuldige wereld van een klein meisje binnendringt.
Door Liselot Wolters
Frankrijk, september 1943. De 10-jarige Lisou verhuist met haar ouders en oudere zus naar een klein chalet dat verstopt ligt in de bossen rond Sarcenas, een klein dorpje in de buurt van Grenoble. Het is niet de eerste verhuizing die Lisou meemaakt. Ze is nog maar 6 als de Duitsers in 1940 Frankrijk binnenvallen. Haar familie is Joods en net als vele anderen ontvluchten ze het bezette noorden.
Grenoble
Een tijdlang vinden ze een relatief veilig onderkomen in Grenoble, hoewel hun leven drastisch is veranderd door de beperkingen die aan Joden worden opgelegd door de nieuwe eigen regering. Het Italiaanse leger, dat het gezag heeft in dit deel van de zogenaamde Vrije Zone, is niet erg actief. Maar als zij zich na de capitulatie van Italië terugtrekken, neemt de Duitse Wehrmacht de bezetting over. De stad is niet langer een veilig toevluchtsoord.
Verjaardag
De ene na de andere anti-Joodse wet volgt terwijl Lisou en haar familie er het beste van proberen te maken in het kleine huisje. Naar school gaan kan ze allang niet meer en dus ziet haar oudere zus Mylaine erop toe dat Lisou haar schoolwerk zelf bijhoudt. Op haar verjaardag krijgen ze bezoek van tante Suzanne, die helemaal vanuit Grenoble door de sneeuw is komen lopen.
Brieven
Ze brengt het laatste, grimmige nieuws uit de stad mee. Maar ook brieven van Janine, de oudere zus van Lisou die naar Zwitserland heeft weten te ontkomen. Er is een brief speciaal voor de jarige en één voor haar ouders, die de inhoud daarvan voor hun jongste kind verborgen willen houden. Maar ze glipt ’s nachts stiekem uit bed om zelf te lezen wat haar ouders voor haar verzwijgen.
Vragen
1944 breekt aan, en opnieuw krijgt de familie bezoek uit de Zuid-Franse stad. Maar als de steeds gevaarlijker wordende situatie in Grenoble ter sprake komt, wordt de verontwaardigde Lisou naar zolder gestuurd. De houten zoldervloer kan echter niet voorkomen dat ze hoort hoe hele Joodse gezinnen door de Gestapo worden opgepakt en weggevoerd. Wat hebben deze mensen misdaan, dat zelfs kinderen worden gearresteerd? Als haar ouders besluiten een eind met de vertrekkende bezoeker mee te lopen, stort Lisou haar vragen uit over Mylaine. Maar hoe leg je uit wat niet te begrijpen is..?
Van elkaar gescheiden
Niet veel later wordt er op de deur van het chalet gebonst. Als Mylaine opendoet staan er twee Duitsers voor haar. Ze vragen naar de heer Veil. Verstopt achter de muur, hoort Lisou hoe haar zus de mannen vertelt dat de man die ze zoeken wellicht in het huisje verderop in het bos woont. Ze vertrekken, maar Mylaine beseft dat het niet lang zal duren voor ze terugkomen. Het huisje waar ze hen naartoe stuurde is onbewoond. Ze bedenkt zich geen moment en geeft haar kleine zusje de opdracht haar ouders achterna te gaan om hen te waarschuwen. Zelf blijft ze achter om de mannen op te vangen en zo haar ouders en zusje meer tijd te geven een veilig heenkomen te zoeken…
Contrast
De scenarioschrijfster staat bekend om haar verhalen over kinderen die geconfronteerd worden met bijzondere situaties. En hoe zij deze eigenwijs, maar charmant tegemoet treden. En dat is precies wat dit scenario doet. Het vertelt het verhaal van de jodenvervolging in Frankrijk tijdens de tweede wereldoorlog, en toch is het geen loodzwaar boek geworden. In de wereld van de kleine Lisou is er, ondanks de constante dreiging, ruimte voor fantasie, plezier en onschuld. Zonder de ernst van de situatie uit het oog te verliezen, is het een heel geschikt boek om jonge lezers kennis te laten maken met deze zwarte periode uit de Europese geschiedenis.
Zachtaardig
Dit alles wordt nog meer versterkt door de tekenstijl van Toni Galmés. Het woord zachtaardig kwam bij me op toen ik nadacht over hoe ik ze zou omschrijven. Ronde vormen en zachte tinten vormen een sterk contrast met de rauwe werkelijkheid van een oorlog die mede tot doel had een hele bevolkingsgroep uit te roeien. Tegelijk is het juist dat contrast dat zo scherp de wereld van Lisou weergeeft. Het vrolijke en eigengereide meisje dat, ondanks de omstandigheden, opgaat in haar eigen fantasiespel. Maar hoewel haar ouders haar proberen te beschermen, ontgaat haar het dreigende gevaar niet.
Rood
Opvallend is het gebruik van de kleur rood, die in tegenstelling tot de andere tinten, intenser is. Zo springen de rode kleren van Lisou, maar ook de nazivlaggen en -banden er uit. En de borst van het roodborstje dat op meerdere plekken in het boek terugkomt en vanuit een boom het vluchtende meisje gadeslaat. Alsof de kleur zowel de onschuld als de dreiging wil benadrukken.
Tot slot
Die tegenstelling voelde ik eigenlijk al toen ik na het zien van de coverillustratie het boek omdraaide en de samenvatting op de achterkant las. De tekening op de voorkant doet bijna sprookjesachtig aan, maar zodra je de flaptekst leest blijkt niets minder waar. Zoals eerder al aangegeven is het een heel geschikt boek om door tieners vanaf een jaar of twaalf gelezen te worden. Bij het vallen van de nacht heeft niet de kille hardheid die veel soortgelijke verhalen kenmerken. En er zit wel voldoende vaart en spanning in het scenario om de aandacht vast te houden. De illustraties zijn prachtig, het verhaal zo geschreven dat het je soms doet glimlachen, maar dat je ook de dreiging doet voelen van het onbegrijpelijke kwaad dat zoveel onschuldige mensen is aangedaan.
De makers
Marion Achard werd geboren in 1976 in Dijon, Frankrijk. Na haar opleiding tot circusartiest bij gerenommeerde circusscholen richt ze samen met haar partner de Compagnie Tour de Cirque op. Ze voeren hun shows op over heel de wereld en Achard verzamelt op die reizen allerlei verhalen. In 2012 publiceert ze haar eerste jeugdboek en in de jaren daarna volgen er meer, waaronder graphic novels. Ze heeft verschillende prijzen voor haar werk gewonnen, waaronder de Duits-Franse prijs voor jeugdliteratuur. Bij het vallen van de nacht 1: Lisou is haar eerste naar het Nederlands vertaalde scenario.
Illustrator Toni Galmés, geboren in 1983 in Majorca, studeerde beeldende kunst in Barcelona en promoveerde op het onderwerp ‘Geschiedenis van de uitvoerende kunst’. Naast lesgeven schrijft hij storyboards voor films en reclame. In 2017 illustreerde hij voor het eerst een prentenboek. Verschillende strips en graphic novels volgen. Hij werkt voor uitgevers in verschillende landen en kreeg voor zijn werk al meerdere nominaties en prijzen. Ook voor hem is dit de eerste uitgave in het Nederlands.
Eindoordeel
Er worden talloze stripboeken gemaakt met de Tweede Wereldoorlog als thema. Dit boek onderscheidt zich in de lichtzinnige benadering van een zwaar onderwerp in combinatie met geweldige tekeningen. Het eerste deel smaakt naar meer. Het is wachten op Milayne, de oudere zus van Lisou, die in deel twee haar verhaal vertelt.
Bij het vallen van de nacht 1: ‘Lisou’
Scenario: Marion Achard
Tekeningen en inkleuring: Toni Galmés
Uitgeverij: Daedalus
116 pagina’s / hardcover / € 34,95
Geschikt voor kinderen vanaf 12 jaar