Wij kunnen landen op de maan, bouwen de grootste olietankers, steken met vliegtuigen van 850 passagiers de grote plas over en ontwikkelen binnen een jaar meerdere vaccins tegen een wereldwijde pandemie. De mensheid van nu is superieur aan die van vroeger, toch?
Door: Bastiaan van Esch
De mens als globetrotter
De ontwikkeling van de mensheid gaat gepaard met opvolgende revoluties. De Israëlische historicus Yuval Noah Harari neemt je op bijzonder interessante wijze mee op zijn reis over de wereld. Als hoofdpersonage gaat de auteur met allerlei experts en spraakmakende figuren in gesprek en ‘reist’ voor elke revolutie naar de habitat van het belichte onderwerp.
De oermens
De eerste mensen leefden in Afrika en op prima wijze wordt uiteengezet hoe de verschillende soorten zich vanuit dat continent en Eurazië verspreid hebben over de rest van de wereld. De schrijver neemt uitgebreid de tijd om tot bepaalde conclusies te komen en legt de specialisten vriendelijk, maar scherp het vuur aan de schenen over hoe de genetische verschillen tussen dieren hebben geleid tot nieuwe soorten, of juist niet.
De mens als opperwezen
In de conversaties tussen Yuval en zijn gesprekspartners valt op dat een afwijkende visie op geen enkele wijze zomaar over de schutting wordt gekieperd. In mijn overtuiging is de mens verheven boven dieren. Ons brein is in staat te denken, te redeneren en te geloven in de aanwezigheid van een god. Vanuit religieus oogpunt was er in mijn opvoeding relatief weinig ruimte voor een andere visie op het ontstaan van de mensheid en de wereld als geheel. In Sapiens zet de auteur verrassend in op het belang van religies en verhalen. Door de cognitieve revolutie zijn mensen gaan geloven in een god en naarmate een religie niet meer aangehangen werd, ontstond er wel een nieuw verhaal om in te geloven. Zo zou je in de ogen van Harari het kapitalisme ook kunnen beschouwen als een religie.
Cognitieve revolutie
De ontwikkeling van de mens had voornamelijk te maken met de cognitieve revolutie. Hierdoor kwam de mens bovenaan de voedselketen te staan. De mens kreeg een beter begrip van de wereld om hem heen, leerde steeds meer sociale vaardigheden aan en kreeg grote invloed op zijn leefomgeving. Al deze ontwikkelingen gaven de mens macht. Zo wordt helder wat de oorzaak is van het feit dat er eerst zes verschillende mensensoorten bestonden en dat er nu nog maar één soort rondwandelt die tegelijkertijd zo dominant is.
Uitgestorven giganten
Wat waren de gevolgen van de aanwezigheid van de Homo Sapiens voor de flora en fauna op elk continent? In de duizenden jaren die achter ons liggen zijn vele diersoorten uitgestorven. De bekendste gigant is de mammoet. Nog altijd worden er overblijfselen gevonden van grote soorten die al millennia geleden hun laatste adem uitbliezen. Onlangs werden vanwege de opwarming van de aarde de overblijfselen van een prehistorische holenbeer gevonden die zo’n 30.000 jaar geleden rondbanjerde door Siberië. Het karkas en de weefselen bleken nog intact te zijn. De IJstijd is in dit specifieke geval de oorzaak van zijn uitsterven, maar hoe kan het dat deze diersoorten over het algemeen niet konden overleven?
Geen angst voor de mens blijkt noodlottig
Doordat de mens zich steeds sneller kon aanpassen aan zijn omgeving in vergelijking met diersoorten, werd de mens overheersend. Zodra de mens ergens voet aan land zette duurde het slechts een paar duizend jaar voordat bepaalde soorten uitstierven. In het begin hadden de dieren geen instinctieve angst voor de mens. Op het moment dat dit ontwikkeld werd, was het omslagpunt al gepasseerd en was het vlot gedaan met de mammoet, sabeltandtijger, gigantische luiaards en knaagdieren zo groot als beren. De jager-verzamelaars uit die tijd waren onbedoeld de oorzaak van het verdwijnen van deze en vele andere soorten. De biodiversiteit stond daarnaast sinds mensenheugenis al onder grote druk. Dat neemt niet weg dat de mens in grote mate verantwoordelijk is voor het uitsterven van al deze soorten.
Alles behalve superieur
Als mensheid van de moderne tijd vinden wij ons vaak superieur aan hen die in vervlogen tijden leefden. Is dit terecht? Oké, de Egyptenaren en nog wat andere volken konden ook wel wat realiseren, maar in Sapiens wordt duidelijk dat we onze toon flink moeten matigen. De mensen leerden succesvol te jagen en te verzamelen door samen te werken. Dat wij in staat zijn een missie naar Mars te ontwikkelen betekent niet dat de mensen van pak hem beet veertigduizend jaar geleden minder goed konden samenwerken, of minder vaardigheden ontwikkeld hadden. Het grote verschil zit hem in de kwantiteit. Wij werken met veel meer mensen samen aan projecten dan vroeger, met als resultaat dat we tot grootse dingen in staat zijn. Wij specialiseren ons in een paar gebieden op excellent niveau en roepen de hulp in van anderen zodra het ons zelf niet meer lukt. Vanuit dat oogpunt wordt het heel interessant. De jager-verzamelaars hadden meer vaardigheden ontwikkeld en de reden is vrij simpel: ze moesten veel meer zelf doen, want de groep was significant kleiner.
Graphic novel voor volwassen publiek
Dat het literaire werk als beeldroman als zoete broodjes over de digitale toonbank gaat, wil niet zeggen dat het geschreven is voor een jong publiek. Het lukt Harari om de vele abstracte begrippen en situaties om te zetten in een heldere uitleg, ondersteund door aansprekende anekdotes en op z’n tijd een humoristische twist. Hiermee blijft de inhoud overeind. De illustraties zijn duidelijk, maar niet verbluffend goed. De schetsende en gelijnde tekenstijl is van prima niveau, mede vanwege de basale inkleuring. De marketingafdeling levert formidabele arbeid, want Sapiens als beeldroman is met zes drukken in drie maanden tijd een bestseller. Ik vraag me af waarom. In tegenstelling tot het uitstekende scenario laten de illustraties een paar sterren vallen. Ik heb de afgelopen tijd meerdere publicaties onder ogen gehad die een significant hoger niveau aantikken, maar toch blijven steken op slechts één enkele druk. Desalniettemin krijgt dit project een dikke voldoende. Er volgen naar verwachting nog drie delen.
Scenario: Yuval Noah Harari en David Vandermeulen
Illustraties: Daniel Casanave
Inkleuring: Claire Champion
Uitgeverij: Thomas Rap
245 pagina’s / €24,99 / hardcover
Bestel deze graphic novel bij je boekwinkel of direct online: