Het tweede en afsluitende deel van De Wereld van Sofie behandelt de periode van Descartes tot vandaag. De strip als medium wordt verder uitgebouwd en het besef dat Sofie weet dat ze een stripfiguur is en ontdekt wat de definitie is van vrijheid, brengt het geheel naar een volgende fase.
Door Bastiaan van Esch
In het eerste deel maakte Sofie al kennis met Alberto. In dit vervolg ontdekt de jonge filosofe dat het hebben van een vrije wil ook verantwoordelijkheden met zich meebrengt.
Binnen de belangrijkste stromingen in het Westerse denken werd al gesproken over een sociaal contract. Dit om de vrijheid voor iedereen te kunnen bewerkstellingen. Maar vrijheid betekent niet dat je alles maar kunt doen en laten wat jij wil.
Pieter Omtzigt en Jean-Jacques Rousseau
De term sociaal contract is een paar jaar geleden al op de cover verschenen van het boek van politicus Pieter Omtzigt. Dat zijn politieke partij dezelfde naam draagt is daarom niet verwonderlijk. Elke partij wil trouwens een mooier Nederland, een betere maatschappij en een betrouwbare overheid, maar wel volgens hun eigen ideologie en maatstaven.
In een sociaal contract accepteren mensen een grote mate van vrijheid in ruil voor wetten die garanderen dat ze de mogelijkheid hebben die vrijheid na te streven. Een voorbeeld daarvan is dat er orde en veiligheid heerst. Orde betekent dat je als individu of als overheid kritisch bent op je eigen gedrag. Je legt jezelf beperkingen op en je houdt je daarmee aan bepaalde afspraken, zodat de maatschappij en daarmee andere burgers baat bij hebben.
Ontsnappen aan de werkelijkheid
Sofie belandt van het ene onderwerp in het andere. Eerst wordt de ‘Verlichting’ uitgebreid besproken en vervolgens de ‘Romantiek’. De laatste was een tegenreactie op het verlichtingsdenken. Sofie doorloopt dit traject zelf ook en soms wordt het haar, zelfs als stripfiguur, allemaal even teveel. De steeds wijzer wordende filosofe komt tot de ontdekking dat zij wil ontsnappen aan haar eigen werkelijkheid.
Menselijk
Dit leidt bijna tot een depressie en dat besef leidt weer tot nieuwe inzichten en kennismakingen met andere filosofen zoals Marx en Darwin. De makers maken het stripfiguur Sofie tot een menselijk iemand. Een persoon waarmee je je kunt identificeren. Iemand met gevoelens en frustraties én met eurekamomenten.
Marx en Darwin als ‘naturalisten’
Vanuit een portret aan de muur omschrijft Marx zijn filosofie. Hij stelt dat materiële omstandigheden de basis zijn van alles. Hij heeft de ‘omstandigheden’ omgedoopt tot infrastructuren. Marx noemt politieke instituties, wetten en denkwijzen zoals religie, kunst, filosofie en politieke ideeën ‘superstructuren’.
Productievoorwaarden, productiemiddelen en productieverhoudingen
Dit zijn de drie stappen die genomen worden en aan de basis staan van een maatschappij. Zonder productievoorwaarden zoals het klimaat en grondstoffen kan er niks geproduceerd worden. De productiemiddelen zijn de gereedschappen en technieken die we gebruiken om te produceren. De productieverhoudingen laten zien hoe het werk georganiseerd is. Voor Marx bepaalt de wijze waarop geproduceerd wordt de politieke en ideologische kern.
Voorbeeld: De stoommachine werd ontwikkeld en die heeft de economische infrastructuur drastisch veranderd. Dit heeft vervolgens geleid naar een vorm van kapitalistische productie. In onze huidige tijd hoeven wij geen rekening meer te houden met wat er in onze eigen omgeving aan grondstoffen voorhanden is, maar halen wij het waar het gevonden wordt. En dat woordje ‘wij’ zegt al veel over onze positie in deze wereld.
Darwin
We hebben het over filosofie, niet over biologie, toch? Inderdaad. Alberto legt aan Sofie uit dat Darwin bioloog en onderzoeker was, maar dat hij de eerste is geweest die het aangedurfd heeft om de bijbel tegen te spreken, waar het de plaats van de mens in de schepping betreft. En dat maakt hem een filosoof.
Aanpassingen
Het vervolg is uitermate interessant, maar ook bekend. Het feit dat Darwin ontdekte dat op de Galapagoseilanden de vogels van dezelfde soort toch andere snavels hadden, betekende dat de soort zich aanpaste aan zijn omgeving. Ander voedsel betekende concreet dat er een andere soort snavel nodig was.
Hetzelfde geldt voor pesticiden. In het begin werkt het, maar een klein deel overleeft en past zich aan. Ook bij antibiotica gaat dit op. Uiteindelijk worden antibiotica ineffectief. En al die kleine mutaties hebben ook effect op de biodiversiteit. En zo zijn we weer terug in de actualiteit.
Diepe buiging voor Nicoby en Zabus
Dit afsluitende deel is niet zomaar een verstripping van de klassieker. Nicoby (Rennes, 1976) en Zabus (Namen, 1971) maken constant gebruik van de mogelijkheden die de strip te bieden heeft. Beide heren lijken erg goed op elkaar ingespeeld. De creativiteit die getoond wordt is buitengewoon en daarnaast is de inhoud op vele momenten ook uiterst actueel. De tekeningen zijn van een constant niveau, maar erg sterk vind ik het niet. Het is allemaal niet erg gedetailleerd. De stijl is herkenbaar, maar de uitdrukkingen zijn vaak wat vlak en simpel.
Kortom: als je ook maar enigszins geïnteresseerd bent in de ontwikkeling van de filosofie en/of geschiedenis in het algemeen, dan is dit een perfect boek om in huis te hebben. Lees het vooral niet in één ruk uit, maar pak telkens een hoofdstuk bij de kop. Het taalgebruik en de abstracte termen vragen om volledige focus. De wereld van Sofie is leerzaam en het zet je bovendien stevig aan het denken.
De wereld van Sofie 2. De filosofie, vanaf Descartes tot vandaag
Scenario: Vincent Zabus (naar de roman van Jostein Gaarder)
Tekeningen: Nicoby
Uitgeverij: Scratch!
264 pagina’s / hardcover/ € 27,50
