Censuur in de strip is een fenomeen van alle tijden. Jan Smet heeft er jarenlang informatie over verzameld en er een heerlijk naslagwerk van gemaakt. Een must-have voor de stripliefhebber!
Door Martijn Douma
Jan Smet (Turnhout, 1945) heeft een lange staat van dienst in de stripjournalistiek. Hij was de drijvende kracht achter de eerste reeks van het magazine Stripgids (1974-1985) en riep zowel de Bronzen Adhemar (begonnen als de Stripgidsprijs) als het Turnhoutse stripfestival in het leven.
Toen hij als 10-jarige te maken kreeg met de censuur van een “totaal onschuldige” filmposter werd de basis voor zijn levenslange interesse in censuur gelegd, schrijft hij in het voorwoord van dit boek. Telkens wanneer Smet een interessant geval van censuur tegenkwam noteerde hij dat. Vanaf 2013 besloot hij van zijn schrijfsels een rubriek te maken, die in de tweede reeks van Stripgids (2006-heden) werd gepubliceerd onder de naam ‘Censuur!?’. Enkele hoofdstukken van dit boek zijn gebaseerd op deze rubriek, maar het merendeel van deze dikke pil van 572 pagina’s is speciaal voor het boek geschreven.
Thematisch ingedeeld
‘Duizend bommen en castraten – censuur in de strip’ is overwegend ingedeeld naar thema. Er staat een dusdanig grote hoeveelheid informatie in dat er voor iedereen wel íets interessants tussen zit. Voorbij komen onder andere religie, politie, drugs, bloot, seks, racisme, politiek, geweld en oorlog. Censuur in striptijdschriften heeft een apart hoofdstuk gekregen. En passant krijg je ook mee hoe de houding in de maatschappij en de stringente wetgeving van bepaalde landen (met name Frankrijk en Duitsland) hebben geleid tot censuur. En hoe er over vrouwen werd gedacht – in het algemeen – met bijkomende gevolgen in de strip. Uiteraard komen de onderwerpen schelden en vloeken ook voorbij – de titel van het boek is natuurlijk een verwijzing naar kapitein Haddock’s beroemde uitroep “duizend bommen en granaten!”. Om een beeld te geven van wat er nog meer in dit boek voorbij komt, wijd ik nu enkele alinea’s aan enigszins willekeurig uitgekozen onderwerpen.
De geschiedenis van de stripcensuur
De geschiedenis van de stripcensuur gaat gelijk op met die van de stripgeschiedenis zelf: al vanaf Rodolphe Töpfer (1799-1846), de “vader van het beeldverhaal”, zijn strips ten prooi gevallen aan censuur. De geschiedenis van de stripcensuur wordt in een afzonderlijk hoofdstuk uit de doeken gedaan, waarbij je als lezer ook wijzer wordt van de stripgeschiedenis zelf.
Van alle tijden
Veel van de censuurgevallen stammen logischerwijs van tientallen jaren geleden. Maar ook nu komen ze voor: in maart 2016 startte Glénat met de (overigens bijzonder leuke) hommagereeks Mickey’s craziest adventures, waarin verschillende Frans(talig)e auteurs hun eigen Mickey Mouse-verhaal hebben gemaakt. Auteur Cosey (1950, Lausanne), bekend van de reeks Jonathan en de tweeluiken ‘De azuren Boeddha’ en ‘Op zoek naar Peter Pan’ en winnaar van de Grote Prijs van Angoulême voor zijn oeuvre, kreeg bij zijn Mickey-album het verzoek de sigaar van Boris Boef te verwijderen.
Breder dan censuur
Het gaat in dit boek niet alleen om censuur in de strip, het is breder dan dat: in de themahoofdstukken wordt er ook wel uitgeweid naar andere, verwante, zaken. Bijvoorbeeld alcohol, dat in de strip in mindere mate aan censuur onderhevig geweest lijkt te zijn. Het neemt niet weg dat er voldoende over te vertellen valt. Denk aan de drooglegging in Amerika, die door onder anderen Hergé en Morris werd gebruikt in hun strips. Of bekende dronkaards die in de strip voorkomen (kapitein Haddock, Linke Loetje, Sus Antigoon). Kinderen die dronken worden in strips (!).
Tweede Wereldoorlog
Er wordt uitgeweid over de Tweede Wereldoorlog. In oorlogsstrips werd flink gecensureerd: tijdens de oorlog wilden de Duitsers niet dat er anti-Duitse sentimenten in (strip)boeken voorbij kwamen. Na de oorlog mochten de nazi’s en hun verderfelijke regime niet verheerlijkt worden.
Een aardige anekdote is dat de Duitsers tijdens de oorlog de Nederlander Alfred Mazure benaderden met de vraag of hij van zijn karakter Dick Bos geen SS’er wilde maken. Dan zou zijn strip in een oplage van 1 miljoen gratis in Duitsland worden verspreid. Mazure weigerde, waardoor hij niet alleen een fortuin zag verdampen, maar hij ook een verbod opgelegd kreeg om de strip nog te tekenen: Dick Bos zou Engelse propaganda zijn.
Mooi uitgegeven
Uitgeverij Vrijdag heeft dit alles mooi uitgegeven: een kloeke hardcover met glad, glossy-achtig papier. Er staan veel voorbeelden in van gecensureerde afbeeldingen: soms alleen de ongecensureerde versie, soms de gecensureerde versie en soms allebei. Verder komen er regelmatig fraaie zwart-wit portretfoto’s van meestal Belgische tekenaars voorbij, overwegend geschoten door Bart Van Der Moeren. Elk hoofdstuk sluit af met een bibliografie, waarin de gebruikte bronnen vermeld staan. De cover tenslotte is van de hand van Kim Duchateau: probeer alle stripfiguren die erop staan maar eens te herkennen!
Verslavende must-have
Lezen in ‘Duizend bommen en castraten’ werkt verslavend: er staan zoveel wetenswaardigheden in en het leest zo vlot weg, dat je de neiging krijgt om het in een ruk uit te lezen. Als koffietafelboek is ie ook prima geschikt: houd het binnen handbereik en lees er af en toe een hoofdstuk of paragraaf uit.
Kortom: dit is een heerlijk naslagwerk, een must-have voor de echte stripfan. Hulde aan Jan Smet voor deze puike prestatie!
Mocht je tegen de aanschafprijs aanhikken: voor de prijs van 5 softcovers heb je urenlang leesplezier! De eerste druk was binnen enkele dagen uitverkocht, ik verwacht dat de tweede druk ook snel op zal zijn. Dus haast je naar je stripspeciaalzaak of de betere boekwinkel!
Tekst: Jan Smet
Uitgeverij Vrijdag
572 pagina’s / hardcover / € 45 / ISBN 9789460017667
