Japien de Joode was handelaar op Urk ten tijde van de tweede wereldoorlog. Hij was als Amsterdammer geliefd bij iedere eilandbewoner. Op educatieve wijze vertellen Frank Jonker en Danker Jan Oreel Japiens levensverhaal en geven meteen een beknopt overzicht over de holocaust in slechts 48 pagina’s.
Door Bastiaan van Esch
Urk, 2023. In het dorp is een vossenjacht aan de gang. Sarah, Zoe, Roy en Jauwk doen mee. Als laatstgenoemde voor een huis over een paar stenen struikelt, blijkt hij moeite te hebben om met zijn schoenen over de zogeheten stolpersteinen te stappen.
Het verhaal
De aandacht van de kinderen is getrokken en ze zijn benieuwd naar de geschiedenis over het enige joodse gezin op Urk. Allerlei dorpsbewoners hebben interessante weetjes en verhalen te vertellen en zij nemen de kinderen mee in hun reis naar het verleden.
Amsterdam
De reis begint letterlijk in Amsterdam, want daar woonde Japien eerst. Hij was handelaar en verkocht zijn waar op een kar. Een hard bestaan, waarbij hij aan het einde van zijn geld regelmatig een stukje maand over had. Uiteindelijk besluit de marskramer met zijn koopwaar via Enkhuizen naar Urk te varen. Na een intensieve dag langs allerlei monumenten en belangrijke locaties in de stad nemen de kinderen dezelfde route naar huis. Op deze manier ervaren zij hoe het lijdend voorwerp van dit verhaal op en neer van Amsterdam naar Urk reisde.
Israël Samuel Kropveld
Op Urk heeft iedere inwoner een bijnaam. Na verloop van tijd ging Japien niet meer wekelijks terug naar Amsterdam, maar verhuisde hij naar het vissersdorp. Hij was geliefd onder de mensen en daarmee volledig geaccepteerd. De inwoners gaven hem de bijnaam Japien de Joode. In werkelijkheid was zijn naam Israël Samuel Kropveld.
Jodenvervolging
Op het voormalige eiland breekt ook de oorlog uit en Duitse soldaten komen op de fiets het dorp inrijden. Urk viel tijdens de oorlog op bestuurlijk niveau onder Amsterdam. De regels en beperkingen golden voor de joden uit ‘Mokum’, maar ook voor hen die op Urk verbleven.
Volgzaam
De ambtenaren gehoorzaamden de Duitsers keer op keer, maar zij hadden naar eigen zeggen weinig keus. Iedere nieuwe beperking werd meegedeeld aan Japien en zijn gezin. Op den duur is de geliefde dorpsbewoner ook niet meer welkom in het café en mag Kropveld geen contact meer hebben met niet-joden.
In het hol van de leeuw
Van de familie Kropveld verhuisden overigens niet alle kinderen mee naar Urk, want in Amsterdam woonden nog twee kinderen. Het leven in de hoofdstad wordt steeds zwaarder en dat trekt ook een grote wissel op de handelaar en zijn vrouw. Steeds meer mensen worden afgevoerd en komen niet meer terug. Japien blijft trouw naar Amsterdam reizen om producten in te kopen.
Deportaties
Als de snelheid van de deportaties wordt opgevoerd, rest er niets anders dan onder te duiken. Maar ook voor Japien en zijn gezin komt het moment dat het noodlot toe zal slaan. En als het bericht binnenkomt dat álle joden uit Nederland naar Amsterdam moeten verhuizen, is dat het moment dat de familie Kropveld terugkeert naar Amsterdam. Maar hoe onzeker de toekomst ook is, er blijft contact met de mensen op Urk. Een bijzonder gegeven.
Holocaust in een notendop
Scenarist Frank Jonker en tekenaar Danker Jan Oreel beschrijven en verbeelden op een overzichtelijke manier de levensgeschiedenis van de familie Kropveld. Tussendoor wordt aan de kinderen de hele geschiedenis van de holocaust verteld.
Behapbaar
De systematische jodenvervolging wordt voor jonge lezers behapbaar in kaart gebracht. Er is aandacht voor de Februaristaking, de razzia’s, de deportaties naar Mauthausen, de Wannseeconferentie in Berlijn en de uiteindelijke gevolgen daarvan in Auschwitz.
Niet een beetje te veel van het goede?
Het is een logische gedachte als je binnen 48 pagina’s probeert de hele holocaustgeschiedenis te vertellen incluis het levensverhaal van Japien de joode. Deze gedachte snijdt hout, maar je hoeft de hele strip niet in één keer uit te lezen. De afwisseling tussen de gebeurtenissen in het leven van de familie Kropveld en de overkoepelende gevolgen van de holocaust zijn in balans en op eenvoudige wijze beschreven. De complexiteit is richting het einde toe steeds hoger, dus het verhaal is geschikt voor kinderen vanaf een jaar of 10.
Frank Jonker en Danker Jan Oreel
Scenarist Frank Jonker (1965) is bekend van een reeks verhalen over Donald Duck en recenter de reeks Hel van Danker Jan Oreel (1962). Beide heren werken al vanaf 2016 intensief samen en zijn zodoende uitstekend op elkaar ingespeeld.
Lespakket
Het tekenwerk van Oreel is niet hoogstaand, maar het ziet er verzorgd uit. Bovendien sluit het goed aan bij de inhoud. De tekeningen zijn toegankelijk voor kinderen en velen zullen zich kunnen identificeren met de gebouwen op Urk en in Amsterdam. De makers hebben veel werk verzet om er een gedegen strip van te maken. Dat verdient een compliment.
5 euro
De strip is te koop via japiendejoode.nl. De softcover kost een tientje, maar naast het stripboek is er nog veel meer informatie te vinden. Het stripboek is ook voor scholen voor slechts 5 euro te bestellen én er is een lespakket te downloaden. Aanrader!
Japien de Joode
Scenario: Frank Jonker
Tekeningen: Danker Jan Oreel
Uitgeverij: Stichting Odolphus
48 pagina’s / € 20,- / hardcover
