Een vergeelde familiefoto van een dag op het Spaanse strand, 75 jaar geleden. Voor Antonia, de moeder van auteur Paco Roca, is het kleinood nog steeds van levensbelang. Hij begrijpt haar niet en duikt in het verleden van zijn moeder. Waarom juist deze foto, waar niet eens het hele gezin op staat?
Door Martijn Douma
De familie had het niet breed en woonde met zes kinderen, en later aanhang erbij, in een klein huis. De traditionele rolverdeling schreef voor dat de man hard aan het werk was, terwijl de vrouw het gezin runde. Als meisje leerde Antonia dus vooral hoe ze het huishouden moest doen. Via haar devote moeder leerde ze de verhalen uit de Bijbel kennen. Ze vond ze fascinerend en was daar veel mee bezig. Want wat klonk het mooi, de Hof van Eden. Helemaal gezien het harde leven van alledag.
Honger
Lezen kon ze niet, ze moest het daardoor vooral hebben van wat ze te horen kreeg. Antonia legde zich neer bij deze situatie, zoals zovelen. Geld was er niet, het enige uitje dat het gezin zich kon veroorloven was een dagje aan zee. Het regime van Franco maakte ook dat het hele land arm bleef. Als er een herinnering is die Antonia haar hele leven is bijgebleven is het wel dat ze in haar jeugd altijd honger had.
Moraliserend
Naast de ouders van het gezin komen ook de broers en zussen uitgebreid aan bod. We komen erachter dat de kleine meid haar oudste broer Paco beschouwde als de ideale man. Stik jaloers was ze op zijn verloofde. Later zou ze trouwen met een man zoals hij – en haar zoon ook Paco noemen. Als gevolg van haar manier van geloven had ze ook iets moraliserends over zich, tot grote irritatie van haar zus Amparín. Dat laatste was op zich misschien wel logisch, want zij gedroeg zich volgens de normen van die tijd niet ‘netjes’. Haar omgang met mannen werd als vrijpostig gezien, waardoor ze zelfs een weinig flatteuze bijnaam kreeg toebedeeld.
Gedegen geconstrueerd
Door de gezinsleden een voor een onder de loep te nemen, creëert Paco Roca een gedegen geconstrueerd inkijkje in het gezinsleven in de tijd van zijn moeders jeugd. Naast de nodige informatie te verstrekken over het leven onder het bewind van dictator Franco, laat hij via verschillende alledaagse dingen op subtiele wijze zien hoe het eraan toeging. Als lezer word je meegenomen in een gedegen onderzoek naar de familiefoto. Spannend is het niet, interessant is het wel degelijk. De onderlinge dynamiek in het gezin is realistisch en amusant om te lezen.
Inkijkje
Deze aanpak wijkt af van die in zijn ontroerende en intieme graphic novel La Casa (2017, Soul Food Comics), waarin zijn vader de hoofdpersoon is. Een intiem inkijkje in het gezinsleven is Terug naar Eden absoluut, maar waar de liefde voor zijn vader in La Casa doorscheen, is dat hier niet per se het geval voor zijn moeder. De ontroering is dan ook ver te zoeken. Desalniettemin is dit weer een zeer lezenswaardig werk van Roca.
Strak
Zoals we het gewend zijn van deze auteur zijn de tekeningen strak en stilistisch. Door in te zoomen op ‘kleine’ handelingen en gedragingen komt het allemaal op subtiele wijze erg realistisch over. De camerastandpunten die Roca hanteert heeft hij ook heel goed in de vingers. De inkleuring bestaat vooral uit fletse kleuren, die het feit dat dit verhaal zich vooral in het verleden afspeelt, benadrukken. Paco Roca is een uitstekende verteller, dat blijkt ook nu weer.
Vroeger was alles beter
Er zijn genoeg mensen die nog regelmatig verzuchten dat vroeger alles beter was. Deze graphic novel maakt maar weer eens duidelijk dat het leven weliswaar simpeler was, maar ook hard. En dat mensen vast zaten in patronen en gebukt gingen onder regimes, of die nu van een dictator afkomstig waren, van religie of van de patriarchie.
We mogen dankbaar zijn dat je nu wél de kans krijgt om je leven zelf in te richten, in een vrijheid die heel ver gaat. Die vrijheid moet beschermd worden met alles wat we hebben, want een nieuwe Franco of Hitler betekent onherroepelijk een terugval richting barbarij.
Concluderend
De wijze waarop Paco Roca het leven van zijn moeder weet weer te geven is knap. Hij zet de context heel goed neer, de onderlinge verhoudingen in het gezin worden uitgesponnen. Hij toont met Terug naar Eden maar weer eens aan dat hij een goede verhalenverteller is.
Paco Roca, echte naam Francisco Martínez Roca, werd in 1969 in Valencia geboren. Zijn albums behandelen uiteenlopende onderwerpen, waarin de menselijkheid van de karakters vaak benadrukt wordt. Met Rimpels (2009, Silvester Strips), een graphic novel over Alzheimer, gooide hij hoge ogen. Voor La Casa (2017) ontving hij een Eisner Award. Daarna volgden Sporen van het toeval (2017), Het kruispunt (2018) en De schat van de Black Swan (2020, allen Soul Food Comics).
Terug naar Eden
Scenario, tekeningen en inkleuring: Paco Roca
Uitgeverij: Concertobooks
Vertaling en grafische verzorging: Studio Peter de Raaf
176 pagina’s / hardcover op oblongformaat / € 29,99
